पालघर जिल्ह्यातील कोळी समाज हा महाराष्ट्रातील एक महत्त्वाचा पारंपरिक मच्छीमारी व कृषी व्यवसाय करणारा समाज -पालकमंत्री गणेश नाईक... -

Spread the love

उपसंपादक-मंगेश उईके

पालघर :- कोळी समाज प्रामुख्याने पश्चिम किनारपट्टीवर वसलेला असून, त्यांचा प्रमुख व्यवसाय मासेमारी, शेती आणि छोट्या उद्योगधंद्यांवर आधारित आहे.

पालघर जिल्ह्यातील कोळी समाजाची वैशिष्ट्ये:

भौगोलिक अस्तित्व:
पालघर, डहाणू, वसई, विक्रमगड, जव्हार, तलासरी, आणि बोईसर या भागांमध्ये कोळी समाज मोठ्या प्रमाणात आढळतो.
विशेष करून वसई आणि पालघर किनारपट्टीवर मच्छीमारी करणारे कोळी आढळतात, तर डहाणू व तलासरी भागात शेती करणारे कोळी आढळतात.

पालघर जिल्ह्यातील सातपाटी गावातील मच्छीमारांची संस्कृती
सातपाटी हे महाराष्ट्रातील पालघर जिल्ह्यातील एक प्रसिद्ध किनारी गाव असून, तेथील मच्छीमार समाज हा कोळी संस्कृतीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. मासेमारी हा येथील लोकांचा प्रमुख व्यवसाय असून, त्यांच्यात पारंपरिक प्रथा, सण, आणि जीवनशैली यांचा अनोखा संगम आढळतो.
सातपाटीतील मच्छीमारांची संस्कृती आणि जीवनशैली:

पारंपरिक व्यवसाय – मासेमारी
सातपाटीतील बहुसंख्य लोक मासेमारी व्यवसायात गुंतलेले आहेत.
पारंपरिक होड्या, ट्रॉलर्स आणि आधुनिक मासेमारी तंत्रांचा वापर करून दररोज समुद्रात मोठ्या प्रमाणात मासेमारी केली जाते.
पापलेट, सुरमई, बांगडा, बोंबील आणि राणी मासे हे येथील प्रमुख मासे आहेत.
भाषा आणि संवाद शैली
येथील कोळी समाज मुख्यतः कोळी बोली आणि मराठी भाषेचा वापर करतो.
बोलण्यात कोळी बोलीतील वेगळेपणा आणि लोकगीतांमध्ये सागरी जीवनाचे प्रतिबिंब आढळते.
सण आणि उत्सव
नारळी पौर्णिमा – मासेमारांसाठी सर्वात मोठा सण. या दिवशी समुद्राची पूजा केली जाते आणि नवीन मासेमारी हंगामाची सुरुवात होते.
होळी (शिमगा) – गावभर पारंपरिक होळी पेटवून जल्लोष साजरा केला जातो.
गणेशोत्सव – कोळी समाज गणपतीचे मोठ्या भक्तिभावाने पूजन करतो.
हनुमान जयंती आणि महाशिवरात्री – धार्मिक श्रद्धेने साजरे होणारे उत्सव.
खाद्यसंस्कृती
सातपाटीतील कोळी समाजाची खासियत म्हणजे ताज्या मासळीचे वेगवेगळे पदार्थ.
पापलेट फ्राय, तिखट सुरमई करी, बांगडा रस्सा आणि बोंबील भजी हे लोकप्रिय पदार्थ आहेत.
नारळ आणि मसाल्यांचा भरपूर वापर करणे ही पारंपरिक कोळी स्वयंपाकाची खासियत आहे.
पारंपरिक पोशाख आणि अलंकार
कोळी स्त्रिया नऊवारी साडी परिधान करतात, तर पुरुष लुंगी आणि अंगरखा घालतात.
स्त्रिया सोनेरी दागिने आणि पारंपरिक नथ परिधान करतात.
मासेमारीच्या वेळी पुरुष हलकी आणि सोपी वस्त्रे परिधान करतात.
लोकसंगीत आणि नृत्य
कोळी गीतं आणि पारंपरिक कोळी नृत्य हा सातपाटीच्या संस्कृतीचा महत्त्वाचा भाग आहे.
समुद्राशी संबंधित लोककथा, प्रेमकथा आणि ऐतिहासिक प्रसंग कोळी गीतांमधून गायले जातात.
सामाजिक जीवन आणि लोकसंघटना
गावातील मच्छीमार समुदाय संघटितपणे कार्य करतो.
मच्छीमार सहकारी संस्था आणि मासेमारी संघटना या समुदायाच्या आर्थिक विकासासाठी महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
स्त्रियांचा सहभाग मासळी विक्री, जाळ्यांची देखभाल आणि कुटुंबाच्या आर्थिक व्यवहारांमध्ये महत्त्वाचा असतो.
आधुनिक बदल आणि आव्हाने
शहरीकरणामुळे पारंपरिक मच्छीमारी व्यवसायाला अनेक अडचणी येत आहेत.
अति-मासेमारी आणि समुद्रातील प्रदूषण यामुळे मच्छीमारांच्या उत्पन्नावर परिणाम होत आहे.
शिक्षण आणि आधुनिक व्यवसायांमध्ये कोळी समाजातील तरुण पिढी अधिकाधिक सहभागी होत आहे.
सातपाटी गावातील मच्छीमार समाज हा पारंपरिक वारसा आणि आधुनिकतेच्या संमिश्रतेचे उत्तम उदाहरण आहे. समुद्राशी नाळ जोडलेल्या या समाजाच्या संस्कृतीत श्रम, श्रद्धा, जल्लोष आणि खाद्यसंस्कृतीचा अनोखा मिलाफ पाहायला मिळतो. बदलत्या काळानुसार कोळी समाज नवनवीन तंत्रज्ञान आत्मसात करत आहे.
उपजाती:
महादेव कोळी – प्रामुख्याने आदिवासी व डोंगरी भागांमध्ये आढळतात.
शिवाजी कोळी – कोकण किनारपट्टीवर राहणारे आणि ऐतिहासिकदृष्ट्या लढाऊ स्वभावाचे.
वेध कोळी – पारंपरिक मासेमारी करणारे.
अगरी कोळी – मीठनिर्मिती, भातशेती आणि मासेमारी करणारे.
संस्कृती आणि परंपरा:
कोळी समाजाची भाषा मराठी असून त्यात कोळी बोलीचा प्रभाव दिसतो.
नृत्य व संगीत हा त्यांच्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. “कोळी गीतं” ही महाराष्ट्रात प्रसिद्ध आहेत.
नारळी पौर्णिमा हा त्यांचा एक महत्त्वाचा सण आहे, ज्यामध्ये समुद्राची पूजा केली जाते.
होळी, दिवाळी आणि गणेशोत्सव मोठ्या उत्साहात साजरे करतात.
व्यवसाय आणि जीवनशैली:
पारंपरिक व्यवसाय – मासेमारी, शेती, मीठनिर्मिती आणि काजू प्रक्रिया.
आधुनिक काळात शिक्षणामुळे अनेक कोळी तरुण विविध उद्योगधंद्यांत आणि सरकारी-खाजगी नोकऱ्यांमध्ये कार्यरत आहेत.
मासेमारीसाठी आधुनिक बोटी, ट्रॉलर्स आणि फिशिंग नेट्सचा वापर वाढत आहे.
पालघर जिल्ह्यातील कोळी समाज हा महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक आणि आर्थिक जीवनाचा महत्त्वाचा भाग आहे. परंपरा आणि आधुनिकतेचा समतोल राखत हा समाज प्रगतीच्या दिशेने वाटचाल करत आहे.